Virus SARS-CoV-2 tiếp tục đột biến có nguy hiểm?

Đại dịch COVID-19 xu hướng giảm trên toàn thế giới với số ca nhiễm mỗi ngày từ hơn 600.000 ca (giữa tháng 8) xuống còn hơn 400.000 ca. Thêm vào đó, số người được tiêm chủng ngày càng tăng cao. Hiện 36,6% dân số toàn cầu tiêm đủ 2 mũi vaccine. Các nước đều kỳ vọng đại dịch sẽ nhanh chóng suy giảm.

Tuy nhiên, điều này phụ thuộc rất nhiều vào chính virus SARS-CoV-2. Virus không tĩnh. Virus đột biến. Delta, biến thể của SARS-CoV-2, đang lan tràn ở khắp các quốc gia, có thể lây truyền gấp hơn 2 lần so với chủng xuất hiện ở Vũ Hán, Trung Quốc. 

Trong những tuần gần đây, các nhà khoa học cho biết dường như virus SARS-CoV-2 vẫn còn cơ hội để tiến hóa. Họ đang theo dõi hàng chục nhánh trong dòng virus Delta, mỗi nhánh có một loạt đột biến hơi khác nhau. Một trong những nhánh đó đã lan truyền với tốc độ bất thường ở Vương quốc Anh gần đây.

Cho đến nay, không có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy bất kỳ nhánh phụ nào của Delta đã tiến hóa thành các biến thể mới, nguy hiểm hơn. Tuy nhiên, nhà dịch tễ William Hanage khẳng định: “Sẽ thật ngốc nghếch nếu nghĩ virus đã hết nguy hiểm bởi nó sẽ tiếp tục tiến hóa”.

Joel O. Wertheim, nhà sinh vật học tại Đại học California (Mỹ), người nghiên cứu cách thức tiến hóa của virus, cho biết: “Bạn không thể đoán trước được tương lai – sinh học quá phức tạp”.

Vào giai đoạn đầu của đại dịch, giới chuyên môn cho rằng virus SARS-CoV-2 không đột biến nhiều, chắc chắn không lan truyền như bệnh cúm.

Nhưng virus đã khiến các chuyên gia ngạc nhiên. Bette Korber, nhà sinh học lý thuyết tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos, đã xác định được sự thay đổi đáng kể đầu tiên của virus. Bà đã xem xét kỹ lưỡng bộ gene của các mẫu virus từ khắp các nước và nhận thấy một đột biến, được gọi là D614G, đã trở nên phổ biến ở hàng chục nơi.

Hiện nay, không ai nghi ngờ rằng virus SARS-CoV-2 có khả năng phát triển nhanh chóng và nguy hiểm khi lây lan trong cộng đồng. “Virus này còn một không gian rất rộng lớn để tiến hóa”, bà Korber nói.

Virus SARS-CoV-2 có thể thay đổi theo hai cách cơ bản. Đầu tiên, virus trở nên dễ lây lan bằng cách liên kết tốt hơn với các thụ thể trong mũi, tái tạo nhanh hơn khi xâm nhập vào cơ thể hoặc trở nên hiệu quả trong việc truyền qua khí dung.

Thứ hai, virus có thể làm mất khả năng miễn dịch của cơ thể. Nhiều đột biến làm thay đổi protein gai trên bề mặt của virus khiến kháng thể khó nhận biết. 

Hầu hết các đột biến đều có hại cho virus hoặc không có tác dụng. Nhưng một phần rất nhỏ giúp xuất hiện một biến thể mới.

Các nhà khoa học cho biết nghiên cứu của họ củng cố nhu cầu tiêm chủng rộng rãi và nhanh chóng. Có quá nhiều virus đang lưu hành. Đột biến là một trò chơi số. Virus càng có nhiều cơ hội đột biến, càng có nhiều khả năng tạo ra một biến thể thích nghi tốt hơn.

Alpha có khả năng lây truyền cao hơn 1,5 lần so với các dạng virus trước đó. Sau đó đến Delta. Lần đầu tiên được xác định ở Ấn Độ, ban đầu biến thể này ít có tác động ở Mỹ với 1% các ca nhiễm mới vào đầu tháng 5. Nhưng đến tháng 7, Delta chiếm ưu thế và đến tháng 8, gần như xóa sổ tất cả các đối thủ cạnh tranh.

Virus có nguy cơ gây chết người nhiều hơn khi tiến hóa, có một số bằng chứng cho thấy Delta có nhiều khả năng gây bệnh nặng. Nhưng điều ngược lại cũng đúng: Virus có thể suy yếu dần theo thời gian.

Mối nguy lớn nhất của các biến thể mới là ảnh hưởng như thế nào đến vaccine COVID-19. Các nhà khoa học đánh giá, đến nay, không có bằng chứng nào cho thấy biến thể Delta đang phát triển thành một dạng né tránh vaccine.

Bởi vậy, để giảm lo ngại về sự tiến hóa của virus, các nước nên đẩy nhanh việc tiêm chủng.

Một số nhà sản xuất vaccine đang chuẩn bị các công thức tùy chỉnh, dành riêng cho từng biến thể. Pfizer-BioNTech điều chỉnh một dạng vaccine của mình để nhắm mục tiêu vào protein gai của biến thể Delta nhưng chưa thử nghiệm trên người.